تمام آن‌چه باید درباره HPV بدانید و «ماه عسل» به شما نگفت

پیش‌تر در گزارشی کاملاً تفصیلی به مسئله دعوت «ماه عسل» از خانم «یاسمن اشکی» و پرداختن به مسئله ویروس HPV و به طور خاص، تولید بومی واکسن HPV و تجویز عمومی آن برای کودکان و نوجوانان ایرانی پرداخته است. این گزارش را که به موضوع زندگی و سابقه فعالیت‌های اجتماعی خانم اشکی و همین‌طور اشتباهات بزرگ و «قمار خطرناک» برنامه «ماه عسل» با زندگی مردم ایران اختصاص دارد، می‌توانید از این‌جا بخوانید.

در گزارش پیش رو، به معرفی جامع بیماری‌های مرتبط با ویروس HPV، تأثیر واکسیناسیون بر پیش‌گیری از این بیماری‌ها، و آمار و ارقام مهم در این‌باره می‌پردازیم و این مسئله را بررسی می‌کنیم که مردم عادی در ایران چه اندازه باید نگران بیماری‌های مرتبط با HPV باشند.

نباید با مقایسه جامعه آمریکا با جامعه ایران، معضلات جامعه آمریکایی را به جامعه خودمان تعمیم دهیم.پیش از آغاز گزارش، ذکر یک نکته الزامی است:

گزارشی که خدمت مخاطبان محترم ارائه می‌شود، برگرفته از منابع عمدتاً آمریکایی و بعضاً اروپایی است و بنابراین در تمام طول گزارش باید در نظر داشت که (چنان‌که بسیاری از همین منابع نیز اذعان می‌کنند) اطلاعات و آمارهای موجود درباره HPV به نوعی مختص جامعه آمریکاست. از آن‌جایی که برقراری اولین رابطه جنسی در سنین پایین و داشتن شرکای جنسی متعدد در طول زندگی، پدیده‌ای کم‌وبیش رایج در فرهنگ آمریکایی است، طبیعتاً نمی‌توان آمارهای ارائه‌شده در این گزارش را به هر جامعه دیگری، از جمله جامعه ایران، تعمیم داد.

این واقعیت، خود تأکیدی بر هدف این گزارش است که تلاش می‌کند تا نشان دهد خطر ابتلا به سرطان بر اثر HPV کم‌تر از آن چیزی است که موج اطلاعاتی اخیر در کشورمان موجب شده تا برخی از مردم تصور کنند؛ «حتی با در نظر گرفتن آمارهای بالای جامعه‌ای مانند آمریکا.»

آیا HPV و HIV با یک‌دیگر ارتباط دارند؟

به علت نحوه معرفی HPV در برنامه ماه عسل، ممکن است این تصور پیش بیاید که HPV و HIVارتباط مستقیم یا غیرمستقیمی با یک‌دیگر دارند، در صورتی که اصلاً این‌گونه نیست[۲]. ویروسHIV (مخفف عبارت «ویروس نقص ایمنی انسانی[۳]») در صورتی که درمان نگردد، منجر بهAIDS (مخفف عبارت «سندرم اکتسابی نقص ایمنی[۴]») می‌شود که سیستم ایمنی بدن انسان را مختل می‌کند و نهایتاً منجر به مرگ می‌شود. این در حالی است که HPV تحت شرایط بسیار خاص ممکن است منجر به بروز برخی سرطان‌ها شود و ارتباطی با AIDS ندارد. البته این دو ویروس از برخی جهات شبیه به یک‌دیگر هستند (مثلاً این‌که هر دو، بیماری مقاربتی به حساب می‌آیند)، اما چنان‌که گفته شد ارتباطی با یک‌دیگر ندارند.

منابع مختلف، تعریف کم و بیش یکسانی از «ویروس پاپیلوم انسانی» یا همان HPV را ارائه می‌دهند. طبق این تعریف‌ها، HPV به خانواده‌ای متشکل از بیش از ۲۰۰ نوع ویروس مرتبط با یک‌دیگر اطلاق می‌شود که آلودگی فرد به آن‌ها می‌تواند عوارض متفاوتی را در بدن او ایجاد کند[۵]. عفونت HPV، رایج‌ترین عفونت در میان بیماری‌های مقاربتی (بیماری‌هایی که از راه مقاربت جنسی منتقل می‌شوند) است[۶] و عوارض آلودگی به آن می‌تواند طیفی از اختلالات، از زگیل‌های عادی پوستی یا زگیل‌های تناسلی، تا سرطان‌های مختلف را شامل شود.

ویروس HPV تنها در درصد اندکی از موارد، فرد را دچار سرطان می‌کند.طبیعی است که وقتی گفته می‌شود یک عفونت می‌تواند منجر به «سرطان» شود، صحبت درباره آن عفونت نیز موضوعی ترسناک تلقی گردد. با این حال، ارائه برخی آمارها در این‌جا می‌تواند به درک علمی و بهتری از HPVمنجر شود و بنابراین ترس بی‌جا از این عفونت نیز از میان برود. چنان‌که گفته شد، بیش از ۲۰۰ نوع ویروس از خانواده HPV تا کنون شناخته شده است، اما باید دانست که همه این ویروس‌ها (یا حتی اکثر آن‌ها) منجر به سرطان نمی‌شوند؛ ضمن این‌که حتی همان انواعی هم که می‌توانند عامل سرطان باشند، لزوماً فرد را به سرطان مبتلا نمی‌کنند.

آیا هر کس دچار عفونت HPV شد، سرطان می‌گیرد؟

نهادهای رسمی و دولتی آمریکا آمار می‌دهند که بیش از ۴۰ نوع از انواع ویروس‌های HPVمی‌توانند از طریق ارتباط جنسی منتقل شوند (توضیحات کامل درباره روش‌های انتقال HPV در ادامه گزارش ارائه خواهد شد). این یعنی حدود ۲۰ درصد از ویروس‌های خانواده HPV در حوزه بیماری‌های مقاربتی قابل‌تعریف هستند و سایر انواع این ویروس‌ها (۸۰ درصد) صرفاً منجر به بروز زگیل‌های معمولی روی پوست می‌شوند که طبیعتاً خطر ویژه‌ای برای انسان ندارند. به علاوه، از حدود ۴۰ ویروسی که می‌توانند در مقاربت جنسی از یک فرد به فرد دیگر منتقل شوند، تنها حدود ۱۰ ویروس هستند که «ممکن است» منجر به بروز سرطان شوند. یعنی از ۲۰۰ نوع HPVکه تا کنون شناخته‌شده است، تنها ۵ درصد می‌توانند عامل سرطان باشند.

HPVهای مقاربتی (همان ۴۰ نوع) را عموماً به دو دسته کم‌خطر (Low-risk) و پرخطر (High-risk) تقسیم می‌کنند:

HPVهای کم‌خطر منجر به سرطان نمی‌شوند، اما می‌توانند زگیل‌های تناسلی را به وجود بیاورند. از میان این HPVها، نوع‌های ۶ و ۱۱ عامل ۹۰ درصد از تمام زگیل‌های تناسلی هستند. این دو نوع هم‌چنین در موارد نادرتر ممکن است منجر به پیدایش تومورهای خوش‌خیم (غیرسرطانی) در مجاری تنفسی بینی و دهان شوند.

HPVهای پرخطر ممکن است منجر به سرطان شوند، اما در شرایط خاص. در میان اینHPVها (که چنان‌که گفته شد حدود ۱۰ نوع یا ۵ درصد از تمام HPVهای شناخته‌شده را شامل می‌شوند) نوع‌های ۱۶ و ۱۸ عامل اکثر سرطان‌هایی هستند[۷] که منشأ HPVدارند[۸].

سرطان‌هایی که عفونت HPV می‌تواند ایجاد کند شامل موارد زیر است:

سرطان گردن رحم: عملاً تمام موارد سرطان گردن رحم، در نتیجه آلودگی به HPV به وجود می‌آیند[۹] و انواع ۱۶ و ۱۸ این ویروس‌ها به تنهایی عامل ۷۰ درصد از سرطان‌های گردن رحم هستند[۱۰].

سرطان مقعد: حدود ۹۵ درصد از موارد سرطان مقعد نتیجه عفونت HPV هستند و اکثر این موارد را نیز آلودگی به HPV نوع ۱۶ به وجود می‌آورد.

برخی سرطان‌های دهان و گلو: حدود ۷۰ درصد از این سرطان‌ها عامل HPV دارند و در آمریکا، نوع ۱۶ ویروس HPV را عامل بیش از نیمی از سرطان‌های دهان و گلو می‌دانند[۱۱].

سرطان‌های نادر دیگر: ۶۵ درصد از سرطان‌های واژن، ۵۰ درصد از سرطان‌های مهبل، و ۳۵ درصد از سرطان‌های آلت تناسلی مردانه بر اثر عفونت HPV ایجاد می‌شوند[۱۲] که اکثر این سرطان‌ها نیز نتیجه آلودگی به نوع ۱۶ از HPV هستند.

اکنون که بارها از کلمه «سرطان» استفاده کردیم، باید به این سؤال هم پاسخ بدهیم: آیا هر کس به HPV آلوده شد، سرطان می‌گیرد؟

در پاسخ باید بار دیگر یادآور شد که اولاً آلودگی به حدود ۱۶۰ نوع از HPVها صرفاً منجر به بروز زگیل‌های معمولی پوستی می‌شود که هم خودبه‌خود از بین می‌روند و هم می‌توان برای از بین بردن سریع‌تر آن‌ها از داروخانه داروی بدون نسخه «اسید سالیسیلیک» (داروی عمومی جوش و زگیل) را تهیه کرد. از میان HPVهای ناقل بیماری‌های مقاربتی نیز نوع کم‌خطر نمی‌تواند موجب سرطان شود. به این ترتیب، تنها HPVهای پرخطر هستند که ممکن است موجب سرطان شوند.

به هیچ وجه این‌گونه نیست که هر کس دچار عفونت با HPV شد، لزوماً دچار سرطان نیز بشود.با این وجود، حتی HPVهای پرخطر نیز لزوماً موجب بروز سرطان نمی‌شوند. اکثر HPVهای پرخطر، بدون آن‌که نیازی به درمان داشته باشند، طی یک تا دو سال، از بین می‌روند و منجر به سرطان نیز نمی‌شوند. این در حالی است که آلودگی به برخی از انواع HPVهای پرخطر، ممکن است چندین سال طول بکشد و منجر به تغییرات سلولی در بدن شود. اگر این تغییرات سلولی به موقع شناسایی شوند و اقدامات درمانی صورت بگیرد، باز هم سرطان به وجود نمی‌آید، اما اگر این وضعیت بدون درمان ادامه پیدا کند، ممکن است فرد دچار سرطان شود. این یعنی صرفاً ۵ درصد از HPVها، و آن هم در صورت بی‌توجهی به مدت چندین سال، ممکن است موجب سرطان شوند. آمار نشان می‌دهد تقریباً ۵ درصد از تمام سرطان‌ها در دنیا بر اثر عفونت باHPVهای پرخطر به وجود می‌آیند.

عفونت HPV از کجا می‌آید؟

چنان‌که گفته شد، HPV نوعی عفونت مقاربتی بسیار شایع است. ارقام (نهادهای آمریکایی) نشان می‌دهد این شیوع آن‌قدر زیاد است که اکثر افراد بعد از برقراری اولین رابطه جنسی[۱۳] به ویروس HPV آلوده می‌شوند[۱۴]. با این وجود، اکثر این افراد اصلاً متوجه آلودگی خود هم نمی‌شوند و این آلودگی حتی بدون آن‌که علامتی از خود نشان دهد، خودبه‌خود در بدن آن‌ها از بین می‌رود. به عبارت دیگر، هر کس تا کنون رابطه جنسی با فرد دیگری داشته، ممکن است بهHPV آلوده شده باشد و «اکثر مردان و زنان فعال از نظر جنسی (افرادی که رابطه جنسی دارند) در طول زندگی خود به این ویروس آلوده می‌شوند[۱۵].» اما آیا این به آن معناست که مردم ایران هم باید نگران آلودگی به HPV باشند؟

چنان‌که گفته شد، آمارهای ارائه‌شده، مربوط به جامعه آمریکاست، در صورتی که در جوامع دیگر، شرایط متفاوت است. HPV تقریباً از هیچ راه دیگری غیر از رابطه جنسی (یا تماس اندام جنسی با پوست فرد دیگری، مثلاً پزشک، که به HPV آلوده است) از یک فرد به فرد دیگر منتقل نمی‌شود. البته در برخی موارد، آلودگی به HPV هنگام زایمان، از مادر به فرزند نیز منتقل می‌شود، اما این نوع عفونت نیز عفونت‌های تنفسی و تناسلی را موجب می‌شود و منجر به بروز سرطان در نوزاد نمی‌شود.

مردم در جوامعی که داشتن شرکای جنسی متعدد در آن‌ها رواج نداشته باشد، در معرض کم‌ترین میزان خطر ابتلا به HPV قرار دارند.از آن‌جایی که شایع‌ترین راه انتقال HPV، رابطه جنسی است، «مرکز درمان و پیش‌گیری از بیماری» دولت آمریکا، «خودداری از برقراری رابطه جنسی» را مؤثرترین راه پیش‌گیری از آلودگی به HPV می‌داند[۱۶]، اما از آن‌جایی که خودداری کامل از رابطه جنسی، گزینه‌ای عملی نیست، پیشنهاد می‌کند که افراد برای به حداقل رساندن احتمال آلودگی به HPV، تنها یک شریک جنسی داشته باشند که آن شریک جنسی نیز فقط با خود آن‌ها رابطه داشته باشد[۱۷]؛ به عبارت دیگر، مطمئن‌ترین راه عملی برای پیش‌گیری از عفونت با HPV، خودداری از داشتن شرکای متعدد جنسی است.

مردم ایران چه اندازه باید نگران HPV باشند؟

از آن‌چه تا این‌جا گفته شد می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که جوامعی که عموماً داشتن شرکای متعدد جنسی در آن‌ها رواج زیادی ندارد، طبیعتاً از بابت آلودگی به HPV نیز کم‌تر نگرانی دارند. اگرچه آمار در آمریکا نشان می‌دهد ۷۹ میلیون نفر (حدوداً از هر ۴ نفر، یک نفر) در این کشور دچار عفونت‌های تناسلی از نوع HPV هستند و هر سال نیز حدود ۱۴ میلیون نفر به این عفونت مبتلا می‌شوند[۱۸]، اما این آمار را نباید با آمار موجود در هر جامعه دیگری، از جمله ایران، مقایسه و با این اشتباه، افکار عمومی جامعه را گرفتار ترس و واهمه‌های بی‌مورد کرد.

تجویز عمومی واکسنی جنجالی، آن هم بر اثر مقایسه اشتباه جامعه ایران با جامعه آمریکا، اشتباه بزرگی بود که «ماه عسل» انجام داد.هدف از نگارش این گزارش، تشویق به بی‌توجهی به ویروس HPV نبوده، بلکه کاهش آثار روانی معرفی نادرست این ویروس به جامعه بوده است. این شیوه نادرست معرفیِ یک بیماری به مردم و صحبت از «سرطان» و «بیماری‌های نادر و خطرناک»، به نوعی سوءاستفاده از ناآگاهی عموم مردم نسبت به نوعی ویروس است و جز آن‌که جامعه را دچار تشنج بی‌مورد کند، نتیجه دیگری نخواهد داشت. هیجان، جَو زدگی، توجه بیش از حد به آمریکا، یا هر دلیل دیگری که موجب شده تا HPV به مردم این‌گونه معرفی شود، نباید منجر به واکنشی با همان میزان هیجان و جو زدگی شود.

و بدین ترتیب، صدها میلیون تومان از جیب مردم نوع‌دوست و خیرخواه ایران به پای یک هدف غیرضروری ریخته شود. از همین منظر است که اقدام برنامه ماه عسل در معرفی شتاب‌زده راهی به مردم برای «کمک به تولید ملی واکسن HPV»، اقدامی اشتباه (هرچند ناخودآگاه یا احتمالاً خیرخواهانه و انسان‌دوستانه) و دارای پیامدهای گسترده‌ای در ردیف «تشویش اذهان عمومی» تلقی می‌گردد.

مرگ و دیگر عوارض واکسن HPV

واکسن HPV (عموماً با نام تجاری «گارداسیل» تولید آمریکا و «سرواریکس» تولید انگلیس) یکی از واکسن‌های جنجالی در دنیای پزشکی است. اگرچه نهادهای رسمی آمریکایی، مجوز فروش و استفاده از این واکسن را صادر کرده‌اند، اما شواهدی علیه توزیع و استعمال این واکسن نیز وجود دارد. در خود آمریکا، برخی پزشکان گزارش‌های مفصلی را در رد تأثیرگذاری واکسن‌های HPV یا حتی اثبات مضر بودن آن‌ها نوشته‌اند[۱۹].

به عنوان نمونه، «دایان هارپر» یکی از محققان ارشدی که خودش در تحقیقات درباره واکسنHPV نقش داشته و اکنون به افشاگری علیه این واکسن تبدیل شده است، استفاده از این واکسن در کودکان ۱۱ و ۱۲ ساله را مورد انتقاد قرار داده و این کار را «یک آزمایش درمانی عمومی بزرگ» توصیف می‌کند[۲۰]. وی معتقد است تحقیقات کافی درباره عوارض جانبی این واکسن انجام نشده و توزیع واکسن HPV صرفاً پروژه‌ای با اهداف مالی است؛ پروژه‌ای که در رأس آن شرکت آمریکایی و جنجالی «مِرک[۲۱]» قرار دارد.

آمار بروز مرگ و عوارض جدی بر اثر تزریق واکسن HPV، از آمار مرگ بر اثر ابتلا به سرطان گردن رحم، بیش‌تر است.«کلی بروگان» دیگر پزشک آمریکایی نیز در گزارش‌های جداگانه‌ای، مانند هارپر، به پروژه ترویج ترس در جامعه برای فروش محصولات دارویی اشاره می‌کند[۲۲] و «عدم تأثیرگذاری» و «عدم ایمنی» را دو عدد از مشکلات واکسن HPV معرفی می‌نماید[۲۳]. بروگان با استناد به گزارش‌های متعدد و آمار و ارقام موجود می‌نویسد:

«در حال حاضر، آمار مرگ (بیش از ۱۰۸ مورد) و عوارض[۲۴] جدی (در ۲۴,۱۸۴ نفر، از جمله ۱۳۰۰ زن باردار) در اثر تزریق واکسن HPV [بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۲]، از آمار مرگ بر اثر سرطان گردن رحم پیشی گرفته است.» وی مانند اکثر متخصصان در حوزه سرطان گردن رحم (به عنوان یکی از اصلی‌ترین انواع سرطانی که واکسن HPV ادعا می‌کند می‌تواند از آن پیش‌گیری کند)، توضیح می‌دهد که روش‌های جایگزین برای دست‌یابی به فواید واکسن HPV، شامل مصرف مکمل‌های ساده خوراکی مانند «ویتامین آ» و هم‌چنین انجام آزمایش‌هایی مانند «پاپ اسمیر» و غربالگری‌های مرتبط با گردن رحم می‌شود که هم ایمن‌تر هستند و هم ارزان‌تر.